بسمه تعالی

سیر تکاملی سالنهای کنسرت به روایت تصویر 

نویسندگان : احمدپازوکی - مهدی نوروزی فر

 

1-دوره یونانی و رومی (650 BC-AD 400)

2-دوره آغازین مسیحیت (AD 400-800)

3-دوره رومی (800-1100)

4-دوره گوتیک (1100-1400)، عصر کلیساهای جامع گوتیک

5-عصر رنسانس (1400-1600)، کلیساها و تأترهای رنسانس

6-عصر کلاسیک (1825-1750)

 آغاز علم جدید

 کلاسیسیسم

7-عصر رمانتیک (1825-1900)

8-آغاز آکوستیک مدرن (قرن نوزدهم)

   قرن بیستم

 

---

 

دوره یونانی و رومی (650 BC-AD 400)

یونانی ها احتمالا به دلیل ساختار دموکراتیک حکومتشان برخی از اولیه ترین آمفی تئاترهای فضای باز را بنا نهادند. طرح نشیمن این آمفی تئاترهای روباز که معمولا بر روی تپه هایی رو به دریاست، به صورت بخشی از یک دایره است که بیشتر از 180 درجه می باشد.یکی از بهترین نمونه های این معماری، یک آمفی تئاتر یونانی-هلنی است که در "اپیداروس" در شمال پلوپونزی و در زمان ارسطو ساخته شده است.چیدمان صندلی ها در آمفی تئاتر های ساخته شده در این دوره ، قسمتی از یک دایره با زاویه معمولاً بیش از 180 درجه بود .گنجایش سالنی که در شکل زیر آورده شده ، بالغ بر17000نفربوده است . نشیمن ها با یک شیب تند به سمت پایین و مرکز ساخته شده اند که این کار دو مزیت دارد. یکی اینکه حضار به خوبی می توانند صحنه را ببینند و دیگری کاهش تضعیف صدا توسط زمین (grazing attenuation) است. 

 

 

 

اپیداروس - یونان

به نظر می رسد یونانی ها در موسیقی و رقص پیشرفته بوده اند. نقل شده است که در سال 250 پیش از میلاد گروهی چندصد نفره از همخوانان کر، قطعه ای با پنج موومان در ستایش پیروزی آپولون بر پیتون اجرا کرده اند ( رولاند و دیگران 48) مدارک دیگری نیز در دست است که نشان می دهد بازیگران تئاتر یونانی در اجراهایشان وسایلی قیفی شکل که کاربری بلندگو و ازدیاد جهتوری صدا را داشت در دست داشتند و از آنها استفاده می کردند. شگفت انگیز نیست که خطیب ماهر آن دوران یعنی دموستنس، ریگهایی در دهان می گذاشت و رو به دریا  فریاد می زد و سخنرانیش را تمرین می کرد. شفافیت صدا در آمفی تئاترهای یونانی به دو دلیل وجود داشت: یکی سنگی بودن بنا و دیگری کم بودن ِ نویز جامعه ی دوره ی پیشا صنعتی.

آن چیزی که امروز در باره ی موج صوتی و انتشار صوت می شناسیم، ریشه اش به مدارس یونان باستان بازمیگردد. در آن زمان در مدارسی مانند "پایتاگوریا" که هندسه، جبر، فیزیک و سایر علوم تدریس می شد، صدا را به موجهایی که حاصل از برخورد سنگ به سطح آب است تشبیه کردند. ارسطو به ماهیتی به نام "رسانا" پی برد و انتقال گرما، موج یا هر چیز دیگری را مولفه ای وابسته به ماده ی انتقال دهنده دانست. همچنین دانشمندانی در مورد رابطه ی سرعت و فرکانس صدا، لرزش و انرزی صوت و ... تحقیقاتی انجام دادند. کتابی به نام "در باب آکوستیک" موجود است که نگارشش به ارسطو نسبت داده می شود.

 

Epidaurus (Izenour, 1977)

 

سالن های کنسرت رومی شباهت زیادی به سالن های یونانی داشتند . تفاوت های آن ها شامل موارد زیر میشود : 

1-زاویه طراحی صندلی ها ، تقریباً 180 درجه بود .

2-افزودن قسمتی به صحنه اجرا که از دید بینندگان مخفی بود و عوامل اجرا از این قسمت وارد صحنه اجرای اصلی می شدند .

3- افزودن یک پله در قسمت انتهای صحنه .

4-افزودن پرده به صحنه اجرا .

 

 

سالن تئاتر Aspendus دوره رومی در ترکیه (Izenour, 1977)

 

"کلزیوم" نمونه ی بارز معماری رومی هاست. نام اولیه ی این بنا، "فلاویان" بوده است. ظرفیت این بنا 40 هزار نفر بوده که بیشترین ظرفیت یک آدیتوریوم در دوران باستان می باشد. معماران کلزیوم مجهولند اما تکنیک های ابداعیشان هنوز مورد استفاده قرار می گیرد. بیشتر مولفه های برجسته ی این بنا مربوط به ویژگیهای مطلوب دیداری آن است و چون بیشتر برای جنگ گلادیورها از آن استفاده می شده، شفافیت صوت و موسیقی در آن اهمیت زیادی نداشته است. تئاتر در فضاهای روبسته نیز در زمان رومی ها انجام می شد که به سالن های آنها odea می گفتند. تاریخ odea ها به دوران پریکلس در یونان باز میگردد. در این سالن ها از چوب به عنوان سقف آن استفاده می شد. آنها به خواص آکوستیکی چوب پی برده بودند.

 

 

 

کلزیوم -ایتالیا 

 

در دوران درخشش رومی ها در معماری، در یونان نیز بناهای خلاقانه ای ساخته می شد که نمونه ی آن Odeon of Agrippa در آتن است که 12 سال پیش از میلاد بنا شد.در این بنا تا 25 متر ارتفاع، با چوب محکم شده بود. مشابه این سالن با ظرفیت های مختلف ( از 200 تا 1500 نفر) در شهرهای مختلف یونان نیز بنا شد. Odeon of Agrippa در قرن دوم پس از میلاد فروریخت و تا آن زمان، محل برگزاری هزاران تئاتر باستانی و اپرا بود.Odeon یا Odeum به معنای "مکانی برای سرود" است.

 بقایای Odeon of Agrippa

 

 

Odeon of Agrippa در یونان

 

دوره آغازین مسیحیت (AD 400-800)

از امپراتوری رومی ها تا تاجگذاری چارمین در 800 میلادی را دوره ی اول مسیحی می نامند. این دوره، تمامی پادشاهی کنستانتین را در بر میگیرد، تغییر مکان او از رم به بیزانتین، تاخت و تاز هون ها در اروپا، قدرت گرفتن مسلمانان در شمال افریقا و بخشهایی از اسپانیا، جنگهای متعدد ژرمن ها و گال ها و .. از حوادث این دوره ی اروپا هستند. در این دوره، صومعه ها به پناهگاهی برای مردم عادی تبدیل شده بود و عملا مدرسه، محل گردهمایی و جلسات، عزاداریها و جشن ها و...صومعه ها بودند. 

پس از پذیرش همگانی مسیحیت در اروپا، کلیساها به سرعت گسترش یافتند.در رم، کلیسای سنت پیتر به دستور خود کنستانتین بنا گردید. معماری این کلیسا ترکیبی از یک "باسیلیکا" ( دادگاههای آن زمان به این نام بودند) و معماری دوره ی رومانس (که از پس ِ این دوره آمد) است. اکنون 31 باسیلیکا در رم موجودند. این ساختمان ها از یک عرشه ی اصلی حاوی دو راهرو تشکیل شده که توسط یک ردیف ستون که سقف و دیواره ی مرتفع را نگه داشته اند جدا می گردد. میان ستون ها و درب ، یک اتاق میانی نیز وجود دارد که در آن زمان به آن atrium می گفتند. باسییلیکا ها در واقع طرح های اولیه ی کلیساهای اروپای غربی بودند و کلیساهای جامع گوتیک نیز فرزندان آنهایند. 

 

 

طرحی از یك باسیلیكا

  در امپراطوری رم شرقی، بنا ها حاوی یك گنبد هستند كه طرح روی آن مربع یا چند ضلعی است. فرم ساختمانها ،‌تركیبی از ردیف ستونهای سبك یونانی برای دیواره ی بالایی و چند دیواره ی  قوسی شكل نزدیك سقف است. مواد سازنده ی اولیه ی بنا، آجرهای تخت است و از سنگ مرمر به عنوان تزیین بنا استفاده می شود. معروفترین بنای این دوره، "سنت سوفیا" است كه اكنون به نام مسجد ایاصوفیه در قسطنطنیه وجود دارد. این بنا ابتدا كلیسایی بوده و در سال 532 تا 537 توسط دو معمار رومی به نام آنتمیوس و ایزودروس ساخته شده است.

 

 

 تصویری از داخل بنای مسجد ایاصوفیه - استانبول

 در قرن ششم میلادی، می توان سه گستره را در اروپا، شمال افریقا و خاور میانه و نزدیك درنظر گرفت:سرزمینهای روم شرقی، سرزمینهای اسلامی و اروپای بدوی غربی.

 سرودهای فرقه گریگوری كه به نام plainsong معروف بود، برای قرن ها در كلیساهای غرب و شرق اروپا به صورت مناجات و آداب نماز درآمده بود. این سرودها تركیبی از یك ملودی ساده و ریتم است. با به وجود آمدن یك نوشتار – اگرچه اولیه و ساده- برای موسیقی در قرن نهم میلادی، این سرودها هماهنگ تر و یكپارچه تر گردید.

 طنین صداها در كلیساهای باسیلیك بسیار زیاد بود حتی وقتی كه پنجره ها را باز می كردند. این باعث می شد كه یك سرود مونولوگ هم با طنین و به زیبایی در فضا منتشر شود. با تقسیم شدن ایدئولوژیك مسیحیت شرق و غرب اروپا،‌كلیساهای آنها هم تا حدودی فرم های متفاوت به خود گرفت. از جمله تغییراتی كه دیده می شود، رنگ كردن دیوارهای كلیسا در ایتالیاست.

 

 

 

کلیسایBasilican  سنت پیتر ، رم ، ایتالیا  (Fletcher, 1963)

 

کلیسای سنت سوفیا ، قسطنطنیه ، ترکیه (Fletcher, 1963)

 

دوره رومانس (800-1100)

 از آغاز سلطنت چارمین تا ورود به کلیساهای جامع گوتیک در قرن دوازدهم را دوره ی رومانس می نامند. در این دوره، کمتر کسی پیدا می شد که بیرون از طبقه ی روحانیون، به تحصیل علم پرداخته باشد. زبان لاتین در کشورهای مختلف با توجه به میزان تسلط کلیسا بر آنها گسترش پیدا نمود. فئودالیسم، ساختار بارز این دوره است و پیرامون آن، ایدئولوژیهایی نیز شکل گرفته بود. این ایدئولوژیها آمیزه ای از اصول فئودالیسم و ایده های مسیحی  بود.

 تاثیرات معماری رومی و بیزانتین به خوبی در دوره ی رومانس مشهود است. مثلا، معماری ساختار باسیلیکایی خود را که بازمانده دوره ی رومی بود- حفظ کرد با این حال شکل کف سالن ها به سمت "صلیبی شکل شدن" گرایش پیدا کرد. تاثیرات معماری شرقی، خود را در شهرهایی مانند ونیز و مارسی نشان داد. معماری دوره ی رومانس با طاق های گرد و سقف های گنبدی شکل – که ملهم از سبک معماری در جهان اسلام و روم شرقی بود- شناخته می شود. پنجره های مرتفع و باریک اروپای جنوبی تبدیل به پنجره های بزرگ برای تابش نور آفتاب شد. سقفهای تخت خانه ها تبدیل به شیروانی گردید تا برف و باران روی آنها نماند. 
مواد اولیه ی بناها در دوره ی رومانس، آجر و سنگ و سفال بود.آن سنگ مرمرهای دست ساز اعلای دوره ی یونانی و رومی، جای خود را به آجرهای زمخت قرون وسطی داد و در معماریها دیگر خبری از تزیینات قبلی نبود. اما یکی از استثنائات معماری در این دوره، کلیسای سنت مارک در ونیز است. این کلیسا که بر روی بقایای یک کلیسای باسیلیک بنا شده، سقفهای گنبدی شکلی – آنطور که در قسطنطنیه دیده می شود- دارد. کف آن صلیبی شکل است و طاقهای گنبدی شکل آن همان چیزی است که در دوره های بعد در کلیساهای ارتودکس روسیه دیده شد.

 کلیسای سنت مارک - ونیز

 آوازهای گریگوری در دوره ی رومانس به صورت تواشیح  مسیحی و عبادات درآمد. "اورگانیوم" یکی از این سرودهاست که از سرودهای اولیه ی گریگوی به وجود آمده است. دراین سرود، دو تنور خوان با یک گام فاصله، همزمان سرود را می خوانند. در دوره ی قرون وسطی، همخوانی و آواز و به تبع آن آکوستیک معماری پیشرفت قابل توجهی  نداشت.  

 

 

کلیسای جامع سنت مارک ، ونیز ، ایتالیا (Fletcher, 1963)

 

دوره گوتیک (1100-1400)، عصر کلیساهای جامع گوتیک

  در این دوره انقلابی در معماری به وجود آمد و این انقلابها از طراحی جدبد کلیساها آغاز شد. جنگهای صلیبی موجب شد تا علاوه بر احساس نیاز مسیحیان به باشکوه جلوه دادن سرزمینهای خویش، از شهرها و ساختمانها بر علیه هجوم اعراب و مسلمانان محافظت کنند. این انقلاب از شمال فرانسه شروع شد و سپس تمامی اروپا را دربرگرفت. به این کلیساهای جدید که محل عبادت تعداد زیادی از مردم بود، کلیساهای جامع می گفتند. 
اولین کلیسای جامع، جایی نزدیک پاریس با نام کلیسای سنت دنیس ساخته شد. معمار این کلیسا ابوت شوگر است که در الیگارشی مخوف آن زمان، بخت این را یافت تا از میان مردم معمولی به تحصیلات عالیه بپردازد. سقف کلیسای سنت دنیس 30 متر از زمین فاصله دارد. پنجره های مرتفع و بزرگ آن به همراه ردیف ستونهای جانبی باعث نورگیری کلیسا می شود. علاوه بر آن، لوسترهای شمعی که در آن کار گذاشته شده است به کلیسا حالتی روحانی می بخشد. 

 

در دوره گوتیک، سرودهای مذهبی با این استدلال که این سرودها آوازهای فرشتگانند، پیشرفت کردند. ازاین رو، سرودخوانی به صورت سنت هر روزه مردم درآمد. در نیمه دوم قرن دوازدهم، همخوانی در نوتردام آموزش داده می شد و پیشگام این کار، صومعه سنت مارشال بود. بخشهایی به اورگانیوم نیز افزوده شد. این قطعه ها با توجه به طنین زیاد کلیساهای جامعه ساخته شده بودند. همچنین یک تغییرات آرام در سرودها به سمت بالا رفتن صدا به وجود آمد. این بالا رفتنها باعث شد تا در قرون چهارده و پانزده، گرایش به همخوانی نیز بیشتر گردد. و با گسترش همخوانی، برخی از نتها تغییر نمود.
 علاوه بر تاثیر کلیسا و سرودهای مذهبی بر موسیقی، کولی های بی دین پرووینس، خنیاگران شمال فرانسه و جنوب انگلستان، قصه گوهای بومی و آوازه خوان های آلمان نیز سهم بزرگی در پیشرفت موسیقی داشته اند.  

 

 

کلیسای جامع نوتردام ، پاریس ، فرانسه (Fletcher, 1963)

 

عصر رنسانس (1400-1600)، کلیساها و تأترهای رنسانس

 دوره ی رنسانس، دوره ی شکوفایی همه چیز – از جمله هنر- بود. این دوره، از شمال ایتالیا آغاز گردید و سپس تمامی اروپا را در بر گرفت. پیشرفت موسیقی در این دوره چشمگیر بود و هزاران قطعه ساخته و نواخته شد. گرچه، موسیقی مذهبی متوقف ماند. البته در اوایل این دوره، معماری کلیسا همچنان رونق داشت. کلیسای جامع سنت پیتر که مهمترین بنای آن دوران است در سال 1506 پایه ریزی شد و تعدادی از معماران برجسته ی آن روزگار مانند میکلانژ، برنینی، رافائل و دیگران بر روی آن کار کردند. از میان اینها، برنینی متعلق به دوران باروک بوده که تخت کلیسای سنت پیتر را طراحی نموده است.

 

تئاتر المپیک Vicenza ، ایتالیا (Breton, 1989)

 تئاتر Sabbioneta ، ایتالیا (Breton, 1989)

عصر باروک (1600-1750)

با توسعه موسیقی در اروپا و علاقه طراحان به ساخت سالن های ویژه موسیقی های سبک های مختلف ،سالن ها متناسب با نوع کاربری ویژه آنها طراحی می شدند . خواستگاه اصلی توسعه طراحی ها کشور ایتالیا بود . لفظ باروک از کلمه پرتغالی "barroco" به معنای مروارید کج ومعوج گرفته شده است .

•کلیساهای باروک .

• •تأترهای باروک .
• •سالن های اپرای ایتالیا .
• •موسیقی باروک، آهنگ سازانی مانند ویوالدی .
• •موسیقی پروتستان، آهنگ سازانی مانند باخ.

در نیمه ی اول قرن هفدهم میلادی، اروپا درگیر جنگی هراس آمیز و گیج كننده در مركز خویش  بود. جنگی سی ساله كه در طی آن جنگ،‌اتحادهای سیاسی و مذهبی پیشین فروریخت، فرانسه به استعمارگر اروپا تبدیل شد و بخشهایی از آلمان را به تصرف  درآورد. در این دوران، ایتالیا مركز هنر اروپا شناخته می شد چراكه تا حدودی از تاخت و تازها و جنگهای مركز اروپا دور بود. در شمال اروپا، سبكی پدید آمد كه به آن barocco كه به معنی "صدف یا مروارید كج و معوج" است می گفتند. این سبك حاصل مدارس فلورنس و آهنگسازانی بود كه به آنها Camerata می گفتند. این گروه، تكخوانی با یك ساز را جایگزین سبك همخوانی كلیسایی رنسانس نمودند این نوع موسیقی،‌سكولار و عاشقانه بود و به آهنگساز آزادی بیشتری می داد. 

 هم موسیقی و هم معماری در دوره ی باروك به سمت تزیینات بیشتر رفتند. آهنگسازان فرم های جدید استفاده از سازها و گامها را ابداع كردند و سبكهایی مانند اپرا به وجود آمد. پیشرفت موسیقی در این دوره مرهون معماری نیز بود و نقشی كه سالنها بر صدا داشتند جهت پیشرفت موسیقی را مشخص می كرد. به عنوان مثال، برای كلیسای سنت مارك چند گنبد ساخته شد كه این امر باعث طنین زیبای صدا و همچنین ایجاد چند فضای مجزا درون سالن برای اجرای چند ساز به صورت مجزا می شد. گابریلی كه به مدت بیست و هفت سال معمار این كلیسا بود این اثر را با آزمون و خطا به دست آورد و در معماری بنا اعمال كرد.

 در سال 1697 نخستین سالن اپرای – یا اصطلاحا اپرا هاوس- جهان در ونیز با نام سنت جیووانی پائولو ساخته شد. نشیمن این سالن، U شکل بود که از سالن تئاتر Farnese الهام گرفته است. علاوه بر آن، در میان هر ردیف، چارچوب هایی نیز تعبیه شده است. بعدها شکل نشمین از U به صورت نیم بیضی درآمد. ارکستر که در ابتدا عقب صحنه و سپس در دوره هایی روی بالکنهای کناری می ایستاد بالاخره در پایین استیج جای گرفت. استیج نیز وسیع تر شد و آن را به صورت متحرک درآوردند. این سالن را می توان نمونه ی ایتالیایی اپراهاوس در دوره ی باروک نامید؛ که در دویست سال بعدی در تمامی اروپا از سبک معماری آن تقلید شد. 

 در آن سالها می توان ایتالیا را مرکز اپرای جهان نامید. تا پایان قرن هفدهم، فقط در ونیز  388 سالن اپرا بنا شد. در واقع اپرا بزرگترین گردهمایی مردمان ان روزگار ایتالیا بود. مردم عادی با دادن 500 تومان – به پول امروز ما!- می توانستند بر روی زمین و در ورودی سالن بنشینند و اپرا را تماشا کنند؛ که البته طبق معمول صندلی ها توسط روسا و مدیران اشغال شده بود! 

 شلوغی اپراها نویز زیادی ایجاد می کرد. علاوه بر آن، با پیشرفت اپراها و استفاده از "جلوه های ویژه" در آن، وجود دستگاههای مکانیکی را در پشت صحنه ایجاب می کرد که آنها هم صدای زیادی داشتند. بهمین خاطر اولا آهنگسازان یک موسیقی بدون کلام را در خلال اپرا اجرا می کردند تا نویز محو شود و ثانیا از کسانی که حنجره ی قوی و توانایی ادای بسیار واضح کلمات را داشتند در اپرا استفاده می شد. این دو موضوع، هنوز هم در اپراها وجود دارد. 

 در قرن هفدهم، تجمل گرایی نیز اوج گرفت و به تبع آن تزیینات کلیساها و سالن ها بیش از پیش گردید. استفاده از تزیینات و دکوراسیون های تجملاتی، نشانه ی دوره ی باروک است. در این دوره، موسیقی نیز جای خود را در کلیسا باز نمود. Oratorio فرم  موسیقی کلیسایی آن زمان است که همان اپرا بود منتها بدون لباس نمایش و طراحی صحنه تئاتری. پاپ آن زمان ( اوربان هفتم) نیز به اپرا علاقه داشت و به سفارش او سالن تئاتر (قصر)باربنینی را – که توسط باربنینی طراحی شده بود و گنجایش 3000 نفر را داشت- بنا نمود که با یک اپرای مذهبی در سال 1632 افتتاح شد.

 

 

 

 باربنینی پلازا - رم

 دردوره ی باروک، موسیقی بی کلام به نوعی شکوفایی دست یافت و هم طراز با آواز گردید. این امر به دلیل ابداع سازهای خوش صدا و پیچیده و بالا رفتن کیفیت ساخت سازهای قدیمی بود. هارپسیکورد – همان هارپ خودمان!- و سازهای خانواده ی ویولن به صورت گروه اصلی همنوازی درآمد. عود – که یک ساز مردمی بود- نیز به ارکسترها اضافه شد. همچنین شکلهای اولیه ابوا ( که در آن زمان، "شام" نام داشت) ، شیپور و طبل نیز وارد همنوازی بی کلام گردید. ویوالدی نابغه ی موسیقی دوران باروک است. او ویولن را از پدرش – که ویولونیست کلیسای سنت مارک بود- آموخت. 

 موسیقی پروتستان نیز از موارد پر اهمیت دوره ی باروک  است . باروک، دوره ی شکوفا و پرزرق و برقی است و توضیحات بیشتر در مورد این دوره، مجال بیشتری می طلبد. فعلا از این دوره عبور می کنیم.

 

   

"شام"؛ پدر ابوای امروزی

تئاتر Farnese ، پارما ، ایتالیا (Breton, 1989) 

 

تئاتر سنت Giovanni e Paolo ، ونیز ، ایتالیا (Forsyth, 1985)

 

(این سالن در سال 1700 به دلایل اقتصادی برای همیشه بسته شد.)

 

عصر کلاسیک (1825-1750)

 قرن هجدهم در اروپا همزمان با یک انقلاب فکری بود که در آن پادشاهان تعلیم دیده شده و روشنفکر ، بر بسیاری از کشورها حکومت می کردند . این دوره که بنام Enlightenment شناخته میشد ، بر این تاکید داشت که دانش و اطلاعات علمی باید از مشاهدات دقیق و استدلال منطقی استخراج شود .این انقلاب فکری بر علم موسیقی نیز تاثیرگذار بود . دراین دوران موسیقی های مختلف ، دسته بندی شده و موسیقی دانان نوت های خود را متناسب با نوع موسیقی انتخابی می نوشتند .از اینرو ، سالن های ویژه نواخت موسیقی های مختلف ساخته شده و سالن های کنسرت متمایز از سالن های تئاتر ساخته می شدند.موسیقی کلاسیک با آهنگ سازانی چون هایدن ، موتزارت ، بتهوونشناخته می شود .

  آغاز علم جدید

از دوران قدیم تا دوره ی رنسانس در اروپا، تئوری آکوستیک و علوم شاره ها پیشرفتی نکرده بود. رومیان قدیم تنها می دانستند که باد، پایین تپه های را طی می کند تا به بالای آن برسد. همچنین استفاده از لوله کشی های اولیه و قنات نیز مرسوم بود. از دوره ی رنسانس به بعد، دانشمندان سعی در تعریف رفتارهای طبیعی داشتند که یکی از آنها حرکت شاره ها و دیگری، نوسان و لرزش مواد بود.
  لئوناردو داوینچی از نخستین کسانی است که در مورد رفتار شاره ها به صورت اولیه مطالعاتی انجام داده است. او پی برده بود که در رودخانه هایی با عمق ثابت، سرعت آب در بخشهای باریک، بیشتر از سرعتش در بخشهای پهن تر است. این ایده، اساس معمادله ی پیوستگی است که امروزه مورد استفاده قرار می گیرد و یکی از پایه های رسیدن به معادله موج است.
 از آن سو، نیوتون رابطه ای میان فرکانس یک سیم کشیده با طول، تنش (کشش) و چگالی آن به دست آورد. جیووانی باتیستا رابطه ای میان پیچ صوت و فرکانس لرزش تارهای فلزی محاسبه نمود. در انگلستان، رابرت هوک که بر روی نور تحقیق می کرد به معادله ی نوسان دست یافت. این رابطه بر اساس قانون دوم نیوتون به دست آمده است با این حال هوک در عصر خود نیوتون جوان را مورد آزار و اذیت قرار می داد! نخستین کسی که تئوری انتشار صدا را به صورت مدون درآورد، نیوتون بود. او در کتاب "اصول ریاضی فلسفه ی طبیعت" به فرمولهایی هوشمندانه دست پیدا کرده است. از جمله رابطه ی سرعت صدا، فشار صدا و چگالی محیط. 
در قرن هیجدهم، ریاضیدانان شروع به ساخت ابزارهای ریاضی برای توضیح مکانیک نمودند. این اقبال گسترده به فیزیک به دلیل جوایزی که حاکمان برای حل سوالات پیچیده می گذاشتند هم بود. برنولی، اویلر و لاگرانژ از جمله ریاضیدانانی بودند که به حل مسائل مکانیکی روی آوردند و به ایده های شگرفی نیز رسیدند. رفتار صدا در لوله ها و تیوبها از جمله موضوعات جالب توجه آن دوره بوده که دانشمندان مذکور بر روی آن نیز تحقیق می کردند. در سال 1766 اویلر رساله ای جامع در مورد مکانیک شاره ها ارائه نمود که یک فصل آن کاملا به صدا در تیوب پرداخته بود. 
سنت ِ جایزه دادن به اکتشافات علمی در قرن نوزدهم نیز ادامه پیدا کرد. به عنوان مثال، ناپلئون دستور داد تا یک جایزه ی 3000 فرانکی از طریق انستیتو فرانسه به جهت کشف "تئوری لرزش سطوح و صفحات" اهدا کنند. این جایزه به خانمی با نام سوفی گرمین که یک ریاضیدان بود اهدا شد که یک معادله دیفرانسیلی درجه چهار  برای توضیح نوسان سطح پیدا کرده بود. 
تمامی تجارب و تحقیقات آکوستیکی قرون رنسانس به بعد، در کتابی با نام "تئوری صوت" به قلم جان اشتراووت و لرد ریلی به صورت کلاسیک درآمد. این کتاب هنوز هم اثری درخشان محسوب می شود.  

 

 کلاسیسیسم

 قرن هیجدهم اروپا، قرن دیکتاتوری روشنفکران بود. همه چیز به بایستی به صورت دقیق، چهارچوب دار و مستدل انجام می گردید. همچنین بازگشت به هنر رومی و سادگی و فرمدار بودنش نیز در این دوره مشاهده می شود. موسیقی نیز از این قاعده مستثنی نیست. در قرن هیجدهم توجه به دقیق بودن و فرم موسیقی افزایش یافت و فرمهایی ابداع و قانونگذاری گردید. یکی از این فرمها "سونات" است که به صورت قطعه ای سه قسمتی یا ترنری می باشد. ابداع سونات به سباستین باخ نسبت داده می شود و پس از باخ، جوزف هایدن، موتزارت و بعدتر، بتهوون نیز از این فرم در آهنگسازی استفاده نمودند.
 برای نخستین بار در لندن سالن هایی صرفا برای اجرای موسیقی – و نه تئاتر- بنا گردیدند. دو موسیقیدان مهاجر، کارل فریدریک آبه و یوهان کریستین باخ ( پدر سباستین باخ معروف) از جیووانی آندره گالینی درخواست کردند تا این سالن را بسازد. ساخت این بنا که "هانوور" نام دارد در 1773 شروع شد و دوسال به طول انجامید و برای یک قرن، بهترین کنسرت هال لندن شناخته می شد.
 فضای اجرای این سالن، مکعبی با ابعاد حدود 24*10*8 می باشد. ظرفیت این سالن 800 نفر بود و هنگامی که پر از حضار می شد، زمان واخنش آن به کمتر از یک ثانیه می رسید. راهرو شکل بودن هانوور باعث می شد تا دیواره صدا را بارها منعکس کنند و درنتیجه وضوح صدا مطلوب باشد با این حال به تراز بالایی برای صدارسانی نیاز بود. سالن هانوور مورد تایید موسیقیدانان بنام آن زمان واقع شد.
 در قرن هیجدهم دیگر ایتالیا سردمدار هنر و موسیقی نبود.ارکسترهای لندن، پاریس، مانهایم، برلین و وین پذیرای آهنگسازان تمامی ملل بودند. سالنهای اجرای موسیقی نیز در دوبلین، آکسفورد و ادینبورگ بنا شدند که در تمامی اروپا پیشرو بودند. سالن Hollywell music آکسفورد در سال 1748 بنا شد که استانداردهای آن هنوز هم معتبر است. زمان واخنش این سالن کمتر از 1.5 ثانیه و ظرفیت آن 400 تا 600 نفر می باشد. 

 

همچنین اجراهای فضای باز نیز در این دوره گسترش یافت. این اجراها معمولا در باغها و پارکهای عمومی انجام می گرفت و مردم با دادن دو شیلینگ به تماشای آنها می پرداختند. با این حال، رفتن به سالنهای کنسرت در قرن هیجدهم مختص اشراف و نخبگان بود. کنسرتها معمولا در قصرها و خانه های اشرافی – مانند Eisenstadt Castle در جنوب وین و یا قصر استرازا در بوداپست که خانه ی هایدن بود- اجرا می شد و مردم عادی به آنجا راه نداشتند. نخستین سالنهای عمومی کتسرت در آلمان بنا شدند. در هامبورگ و لایپزیک سالنهایی با ظرفیت 400 نفر برای عموم بنا گردید.

 

 

 

 

شکل 12 : Hanover Square Room  لندن ، انگلیس (Forsyth, 1985)

 

Altes Gewandhaus, Leipzig آلمان (Bagenal and Wood, 1931)

 

عصر رمانتیک (1825-1900)

 

• •سالن های کنسرت بزرگ تر
• •سالن های مکعب مستطیلی (shoe box)
• •موسیقی کلاسیک با آهنگ سازانی چون

 –شوبرت

 –بتهوون

 دوره رمانتیک و کلاسیک را نمی توان به روشنی از هم تفکیک نمود. پیوستاری فرهنگی این دو دوره در قطعات موسیقی آهنگسازان از 1770 تا 1900 کاملا مشهود است. با این حال، موسیقی رمانتیک نسبت به موسیقی دوره ی کلاسیک با احساس تر، شخصی تر و شاعرانه تر است و کمتر از موسیقی دوره کلاسیک خود را در بند فرم ها محصور می کند. آهنگسازان دوره رمانتیک قصد داشتند افکار، احساسات شخصی و داستانها را در قالب موسیقی بریزند. شاهد این مدعا که دوره ی کلاسیک و رمانتیک تفکیک ناپذیرند اینکه بتهوون تمامی عمر خود را در دوران کلاسیک سپری کرد اما موسیقی او – علی الخصوص سمفونی ششم و نهم او- در طبقه بندی موسیقی رمانتیک قرار می گیرد. 

روشن است که بتهوون پیوند دهنده ی دو دوره ی کلاسیک و رمانتیک است. شوبرت، برلیوز، فلیکس مندلسون، یوناس برامز و ریشارد واگنر نیز از آهنگسازان برجسته ی دوره ی رمانتیک محسوب می شوند. از ویژگیهای موسیقی دوره ی کلاسیک، استفاده ی فراگیر از پیانو بود که این موضوع در دوره ی رمانتیک هم صادق است. با افزایش قدرت صوتی سازها در دوره ی رمانتیک، امکان استفاده از ارکسترهای بزرگ و اجرا در مکانهای بزرگ نیز میسر شد. این امر موجب شد تا آکوستیک سالنهای بزرگ و رفتار صوت در آنها  مورد توجه معماران و موسیقیدانان قرار بگیرد. 
تا پیش از این، سالنهای اجرا به نوعی وارث معماری باستانی بودند. در ایتالیا سالنها را به سبک یونان و روم قدیم می ساختند. در شمال اروپا، کلیساهای باسیلیک الهام بخش ساخت سالنها بودند. بسیاری از این سالنها بازدهی بسیار خوبی داشتند با این حال تجربه ی ساخت سالنهای اجرای موسیقی بزرگ با آکوستیک مناسب هنوز ایجاد نشده بود. از این رو سالنهایی که با ابعاد بزرگ و به سبک قدیمی ساخته می شدند از واخنش زیاد و انعکاسات تاخیری طولانی رنج می بردند.
 یکی از بناهای مهم دوره رمانتیک، Crystal Palace است که توسط جوزف پاکستون در لندن طراحی شد. این ساختمان عظیم با روبنای شیشه و اسکلت چدنی پذیرای نمایشگاههای مختلف و کنسرتهای هفتگی متعددی بود. بطور مثال در سال 1882 کنسرتی متشکل از 500 نوازنده و 4000 کر خوان برای جمعیتی حدود 88000 نفر در آن اجرا شد.

 

 یکی دیگر از سالنهای تئاتر جالب توجه در قرن نوزدهم، اپرا هاوس واگنر است که در 1876 در بایروث آلمان بنا شد.  این سالن حاصل پیوند دو نگاه ِ آهنگسازی و معماری در شخصی به نام "اتو برکوالد" معمار بناست. این سالن از لحاظ آکوستیکی بسیار مطلوب است و در جامعه ی آلمان نیز منزلت خود را یافت. محوطه ی داخلی سالن، مکعبی است اما صندلی ها با آرایش قطاعی از دایره چیده شده اند که در نوع خودش ابتکار آن زمان بوده است چراکه تفاوت کلاسی میان محل استقرار ارکستر و باکس ها وجود ندارد. شکل نعل اسبی سالن که تا سیصد سال از سالن های ایتالیایی اقتباس می شد، در اپراهاوس واگنر به کناری گذارده شده است.
 زمان واخنش 1.5 ثانیه ای (برانک 1966) با موسیقی واگنر بسیار همخوانی داشت. شاید به همین دلیل بود که واگنر قطعاتی می ساخت که در این سالن قابل اجرا باشد، و این سبک و سیاق آهنگسازی در سالن های دیگر تکرار نشد.

  اپرا هاوس واگنر در بایروث

 

تئاتر Theatro Alla Scalla ، میلان ، ایتالیا (Beranel, 1979)

 

موسیقی دوران رومانتیک ، احساسی ، شاعرانه و بدون سبک است . موسیقی دانهای آن دوره ، می خواستند احساسات ، عواطف و تهییجات درونی خود را با موسیقی به شنونده القا کنند . با اینکه بتهوون در دوره کلاسیک زندگی می کرد ، برخی آثار او ، از جمله سمفونی های ششم و نهم را می توان جز موسیقی های رومانتیک دسته بندی کرد . از ساز پیانو در  موسیقی های سبک رومانتیک ، به وفور استفاده می شد و آهنگ سازان علاقه زیادی به استفاده از این ساز نشان می دادند . مشخصه دیگر موسیقی دوره رومانتیک ، افزایش بلندای صدای ابزارهای نوازش موسیقی بود. از اینرو سالن ها باید از طرح ویژه ای برخوردار بودند ، تا بدون افزایش حجم صدا در محل گروه نوازندگان ، بیشترین انرژی صوتی را به شنوندگان انتقال دهند .

 

 

 

Festspielhaus, Bayreuth آلمان (Beranek, 1979)

 

 

ظهور سالن های کنسرت Shoe Box در این دوران بود .

 

 

Concert Hall, Stadt Casino ، باسل ، سوئیس (Beranek, 1979)

 

Neues Gewandhaus, Leipzig  آلمان (Beranek, 1979)

 

 

Grosser Musikvereinssaal ، وین ، اتریش (Beranek, 1979)

Concertgebouw آمستردام ، هلند (Beranek, 1979)

آغاز آکوستیک مدرن (قرن نوزدهم)

در قرن نوزدهم ، مطالعه و تحقیق در مورد علم آکوستیک مورد توجه دانشمندان واقع شد . دانشمندانی چون هلمهولتز و ریلی در این قرن زندگی می کردند . با اختراع تلفن ، و ابداع نوع ابتدایی میکروفون و بلندگو توسط دانشمند آمریکایی الکساندر گراهام بل  ، واختراع دستگاه گرامافون به عنوان دستگاه ضبط و پخش صوت و همچنین دستگاه پخش تصاویر متحرک توسط ادیسون ، دوره صوت و تصویر آغاز شد . به لطف چنین تحول گسترده ای ، بسیاری از مشکلات انتقال صوت در سالن های  کنسرت مرتفع گردید .

  آغاز دوره آکوستیک مدرن

 قرن نوزدهم آغاز رویکرد به آکوستیک به عنوان یک علم بود و مقالات زیادی در کتابها و مجلات مختلف در مورد تکنیکهای آکوستیکی منتشر می شد. تا پیش از این، ایده های علمی آکوستیکی متشر نمی شدند و یا به صورت دست نوشته های شخصی معماران باقی می ماند و یا حداکثر میان تحصیلکرده های متخصص دست به دست می شد که بیشتر آنها هم به زبان لاتین بود- زبانی که عامه ی مردم نمی توانستند آن را بخوانند.در قرن نوزدهم کتابها به زبان آلمانی و انگلیسی تحریر گردید که موجب آگاهی رسانی عمومی در زمینه ی آکوستیک شد. از این کتابها می توان به کتاب "احساس موسیقی" به قلم هرمان هلمهولتز (1821-1894) و کتاب تئوری صوت ( که به آن اشاره شد) را نام برد. کتاب اخیر را می توان مهمترین کتاب قرن نوزدهم در زمینه ی تئوری صوت نامید.جالب است بدانیم زمانی که ریلی و اشتراووت کتاب شاهکار خود را – که مجموعه ای از مقالات علمی آن زمان به همراه پیشنهادهای هوشمندانه برای کارهای آینده بود- را منتشر کردند، تنها چشمه ی تولید صوت در آزمایشگاه، صوت بلبلیِ آزمایشگر و تنها دیتکتور، شعله ی گاز بود!

 در همان دوران و در دهه تاثیرگذار 1870، موجی در پیشرفت دستگاههای الکتروآکوستیکی به وجود آمد. در سال 1874 در آلمان، ارنست زیمنس طرح ترانسفورماتور با هسته ی متحرک را پیشنهاد کرد. این طرح، طرح اولیه ی همان چیزی است که اکنون نیز در اسپیکرها مورد استفاده قرار می گیرد. در سال 1887 دیوان عالی امریکا یکی از هوشمندانه ترین طرحهای دوران را به ثبت رساند  واین طرح چیزی نبود جز طرح تلفن گراهام بل(1847-1922) . کمتر از یک سال بعد، ادیسون گرامافون را طراحی کرد و کمی بعد تر در سال 1891، تصاویر متحرک ابداع شد. در واقع در طی یک دهه شالوده ی فناوریهای تلفن، ضبط صدا، بازتولید موسیقی و صنعت فیلم متحول گردید.
 در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، معماری اکوستیک به عنوان یک رشته ی علمی توسط فیزیکدان و استاد جوانی از هاروارد به نام ویلیام سابین پایه گذاری گردید. سابین کار خود را با درخواست چارلز ویلیم الیوت، رییس آن زمان هاروارد آغاز کرد. الیوت از وی خواسته بود تا برای حل مشکلات آکوستیکی سالن همایش موزه ی هنرهای Fogg واقع در هاروارد "کاری کند". سابین با نگاه از بیرون و بررسی سالن های دیگر و انجام یک سری آزمایشات تجربی، به روابطی در مبحث speech رسید. با اتمام اصلاح سالن Fogg، او توانسته بود اولین تئوری جذب صدا در مواد، رابطه اش با میرایی صوت در اتاق و فرمولی برای میرایی ( یا همان زمان واخنش) در اتاق را ابداع کند. کشف کلیدی او در زمینه ی جذب و زمان واخنش هنوز هم معتبر است.

Fogg Art Museum - harvard

 سابین سپس به طراحی سالن موسیقی بوستون دعوت شد. او در آن سالن از تخته گچ های سنگین در سقف استفاده کرد و ارتفاع آن را نیز زیاد گرفت تا زمان واخنش را به 1.8 ثانیه برساند. باریک گرفتن کناره ها و ایجاد بالکن در پشت باعث کاهش نقاط سایه (shadow zones) آکوستیکی گردید و زاویه دار کردن دیوارها و سقف باعث شد تا صدای ارکستر به خوبی به شنوندگان برسد. همچنین طاقچه ها و مجسمه های کلاسیک به کار رفته در سالن باعث پخشاگری مطلوب در آن گردید. سالن موسیقی بوستون ( که به سمفونی هال معروف است) در سال 1900 افتتاح شد و هنوز هم یکی از سه یا چهار سالن برجسته ی جهان از حیث مشخصات آکوستیکی محسوب می شود. 
در همان دوران در نیویورک سالن دیگری منتها این بار با سبک و سیاق ایتالیایی بنا شد: اپرا هاوس نیویورک. این سالن گنجایش 3600 نفر را داشته که آن را یکی از بزرگترین سالن های جهان می کند. با وجود حجم بزرگ، آکوستیک اپراهاوس نیویورک بسیار مطلوب است. البته در ابتدا در بالکنهای بالایی صدا با وضوح شنیده نمی شد که این مشکل با استفاده از سقفهای کاذب و اضافه کردن بالکنهایی در جلو به خاطر افزایش پخشاگری حل شد. از سالن های مدرن امریکایی می توان به سالن کارنگی نیز اشاره نمود که به درخواست و سرمایه ی بارون اندرو کارنگی – سرمایه دار بزرگ و تاجر فولاد- در نیویورک بنا گردید. این سالن به شفافیت صدا برای فرکانسهای بالا معروف است.

قرن بیستم

در قرن بیستم به هنر و به معماری اکوستیک به عنوان علم نگریسته شد و مولفه های اکوستیکی بیشتری شناخته شد تا بتوان در اساس آنها کیفیت صدا را در سالنها افزایش داد. در زمینه ی کنترل نویز و هام موفقیتهای زیادی حاصل شد و الکترو اکوستیک به کلی متحول گشت. میکروفونها و اسپیکرها، آمپلی فایرها و میکسرهای صدا در مقیاس وسیعی پیشرفت کردند و کاربردی شدند. در همین قرن تکنیکهای میکروفون گذاری و اسپیکر گذاری ابداع شدند تا نقاط ضعف آکوستیکی سالنها پوشانده شوند. 
 همچنین در معماری قرن بیستم، سطوح دیواره ها تخت و مسطح شدند ودیگر از تزیینات پر زرق و برق دوران های قدیم خبری نیست. همین سطوح تخت و اثرات نامطلوب آن بر صوت موجب شد که پنلهای جاذب و پخشاگر اختراع شوند. پخشاگرهای شرودر با امکان طراحی ریاضی ابداع شدند و مدلسازی آنها هر روز رو به بهبود می رود. همچنین پلیمرهای زیادی سنتز شدند که با استفاده از آنها می شود در سطوح دلخواه، جذب مورد نیاز را به دست آورد.
 موسیقی در قرن بیستم متحول و سازها و سبکهای متنوعی به بازار موسیقی وارد شد. بر طبق این سبکهای جدید، استیج هایی جدید نیز طراحی گردید که می توان به استیج صدفی و استیج خیابانی اشاره کرد. در برخی جنبه ها فلسفه ی موسیقی و معماری نیز تغییر کرد و بر طبق آن، نحوه ی اجرا و صدا رسانی نیز.
 سالنهای بسیار متعددی در اقصی نقاط جهان بنا شدند که اگرچه خیلی از آنها عاری از ذوق هنری است اما شاهکارهایی نیز در میان آنها دیده می شود. در این میان می توان به کنسرت هال سیدنی، هلسینکی و کنسرت هال والت دیزنی در لس آنجلس اشاره کرد که من طراحیش را بسیار دوست دارم. تالار وزارت کشور و تئاتر شهر خودمان هم اگرچه مدتهاست مشکلات آکوستیکی دارد و جزو سالنهای برتر دنیا که نه، متوسط دنیا هم محسوب نمی شود اما چون اولین تجربه های شنیداری ام را از آنها دارم دوستشان می دارم و برای این دوست داشتنم اثبات آکوستیک معماری هم در کار نیست!

 

 

Symphony Hall ، بوستون ، آمریکا (Beranek, 1979)